Mutfak Enflasyonu Analizi ve Derinleşen Yoksulluk
PDF FORMATINDA OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ
Ocak 2023- Ocak 2024 Mutfak Enflasyonu yıllık %93 olarak gerçekleşti
2019 yılında yaptığımız bir çalışma ile anne, baba ve 2 çocuktan oluşan 4 kişilik dar gelirli bir ailenin HAFTALIK mutfak alışveriş listesini oluşturmuştuk. Bu liste 46 farklı gıda ürününden oluşuyordu.
2020 yılına girerken, 1 Ocak günü bu 46 üründen oluşan “haftalık mutfak alışverişimizi” gerçekleştirdiğimizde kasada 367,62 TL ödemiştik.
Tam 5 yıldır, her yılbaşında bu 46 kalem gıda ürününden oluşan listeyi, aynı marketten, aynı marka ürünler olarak almaya devam ettik ve her seferinde 1 yıl öncesine göre fiyat değişimini analiz ettik.
Alışveriş noktası olarak 81 ilde de yaygın şube ağı olan (Bugün 10.000’in üzerinde şubesi olan) indirim marketlerden birini seçmiştik. Böylece ülkenin her yerinden ulaşılabilir ürün-fiyat değerlerini analizimize yansıtmış olduk. Ürün bazında ise farklı markalar arasında hep en düşük fiyatlı ürünü baz aldık. Çünkü hayat pahalılığı, ne yazık ki düşük gelirli bir aileye en düşük fiyatlı ürünü almaktan başka da bir seçenek bırakmıyor.
Geçmiş verileri de hatırlatarak bugün geldiğimiz durumu paylaşayım. Aynı gıda alışveriş sepetine ödenen tutarın, yıllara göre değişimi aşağıdaki tabloda göreceğiniz gibi gerçekleşti
Buna göre 4 kişilik dar gelirli bir ailenin yıllara göre aylık ortalama mutfak harcaması ise
2020 1 Ocak tarihinde 1.593,02 TL
2021 1 Ocak tarihinde 1.984,53 TL
2022 1 Ocak tarihinde 2.974,22 TL
2023 1 Ocak tarihinde 6.097,00 TL
2024 1 Ocak tarihinde 11.781,42 TL oldu.
Geçtiğimiz senelerde analiz yaparken; asgari ücret artışlarının, gıda enflasyonu altında sürekli ezildiğine ve aylık gıda harcamasının asgari ücret içindeki payının çok yüksek olmasına vurgu yapmıştık.
“2020 yılında gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı %68,53 iken, 2023 yılında bu pay %71,67 gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştı.”
Yani dar gelirli, aldığı asgari ücretin büyük bir kısmını hep gıdaya harcamak zorunda kalıyor. Ay sonunu getirmek, kira, faturalar, eğitim harcamaları derken neyi ödemeyeceği hangi masrafı kısacağı çözmesi imkansız bir denklem haline geliyor. Dar gelirlinin kirasını, faturalarını ödeyebilmek için adeta açlıkla sınandığı büyük bir açmaz bu.
Son 2 yıldır ortalama %100 seviyelerinde seyreden yüksek gıda enflasyonu çok daha zorlayıcı oldu. Her yılbaşında asgari ücrete yapılan zamla gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı %69 seviyelerinde başlarken, müteakip aylarda seyreden yüksek enflasyonla bu oran ilk 6 ay sonunda %99 seviyelerine geldi.
Nitekim 2023 Haziran sonunda asgari ücrete %34,04 ara bir zam yapılmak zorunda kalındı ve 6. Ay sonunda %99’a çıkmış olan gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı yeniden %69 seviyesine çekilmiş oldu. Bir nevi 6. Ay sonunda resetleme yapıldı ve tekrar başa dönüldü. Açıkça söylemek gerekirse gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı %69-%99 arası seyreden bir durum sıtma ile ölüm arası gidip gelmektir.
2024 yılına girerken de asgari ücret, yapılan %49 oranında ikinci bir artışla 17.002 TL oldu. Böylece 2023 yılı içinde asgari ücrete yapılan toplam zam oranı %99,86 olarak gerçekleşti.
Şu anda 2024 yılı başı itibariyle aylık mutfak masrafının asgari ücret içindeki payı yeniden %69,29 seviyesinde. Yani tekrar başa döndük. Hükümet 6. Ay sonunda asgari ücrete bu sefer ara zam yapılmayacağını söylüyor. Yüksek seyreden enflasyon ortamında bu tam bir felaket olur.
Hükümet 2024 enflasyon tahmininde üst bant olarak %42 seviyesini açıkladı. 2023 gerçekleşen resmi enflasyonun %64,77 olduğunu düşünürsek, yaklaşık 23 puanlık bir düşüş hedefleniyor. Bu hedefin tuttuğunu ve aynı düşüşün bizim ölçtüğümüz mutfak enflasyonuna da yansıdığını öngörelim. Bu durumda yılsonunda gıda fiyat artışımız %70 seviyelerinde olacaktır. Eğer asgari ücrete 6. Ay sonunda bir düzeltme yapılmaz ise, en geç 9. Ay sonunda gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı %100 seviyesine ulaşacak demektir.
Peki Avrupa ülkelerinde 4 kişilik bir ailenin ortalama aylık gıda harcamasının, o ülkenin asgari ücreti içindeki payı nedir?
Avrupa Parlamentosu’nda Sol-GUE/NGL’in 2021 yılında hazırladığı “Avrupa ülkelerinde yaşam maliyeti, geçim ücreti ve asgari ücret” raporunda, 4 kişilik bir ailenin aylık ortalama mutfak (gıda) harcamasının asgari ücreti içindeki payını ülke bazında görebiliyoruz. Bunu aşağıdaki tabloda sizinle paylaşayım.
14 ülke arasında 12 ülkede gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı %50’nin altında.
Eğer 2024’te enflasyon hedefi tutsa bile, 6. Ayda ve yıl sonunda yapılacak 2 kademeli enflasyonun üstünde bir asgari ücret düzeltmesi ile gıda harcamasının asgari ücret içindeki payı 2025 yılı başı itibariyle son 5 yıldır demir attığımız %69 bandından en azından %50li seviyelerine çeksek kötü mü olur? Bu bizim ülkemiz için bir hayal mi?
Bu durumda belki gerçekten Yunanistan ve Litvanya gibi bizi kıskanacak bir iki ülke olurdu.
Ama görünen o ki 2024 yılı da geçim sıkıntılarının azaldığı değil arttığı ve yoksulluğun derinleştiği bir yıl olacak.
Ücret artışları hesaplanırken artık emekçinin ezilmediği, yoksulluğa, açlığa mahkûm edilmediği günlerin yakın olması dileğiyle yeni yılınızı kutluyorum.
Altan Ertürk
TÜSES Yönetim Kurulu Başkanı
1 Ocak 2023 – 1 Ocak 2024 arası fiyat değişimine örnek gıda ürünleri;
Elma starking %264 artışla fiyatı 10,95’ten 39,90 TL’ye geldi
Kabak %254 artışla fiyatı 16,90’dan 59,90 TL’ye geldi
Dolmalık Biber %251 artışla fiyatı 19,90’dan 69,90 TL’ye geldi
Patlıcan %243 artışla fiyatı 18,90’dan 64,90 TL’ye geldi
Dana Kuşbaşı 400 gr paket %137 artışla fiyatı 61’den 145 TL’ye geldi
Dana kıyma 400 gr paket %103 artışla fiyatı 59’dan 120 TL’ye geldi
Yeşil Mercimek %98 artışla fiyatı 26,5’dan 52,5 TL’ye geldi
Ekmek %93 artışla fiyatı 4,9’dan 9,5 TL’ye geldi
Çay 500 gr paket %83 artışla fiyatı 40,95’ten 75 TL’ye geldi
Yumurta 30’lu paket %77 artışla fiyatı 65’den 115 TL’ye geldi
Bütün Piliç poşet %73 artışla fiyatı 37,5’dan 65 TL’ye geldi
Beyaz peynir 1 kg kutu %63 artışla 79’dan 129 TL’ye geldi
Kuru Fasulye 1 kg %52 artışla fiyatı 34,75’den 52,5 TL’ye geldi
Toz Şeker 2kg paket %24,5 artışla fiyatı 47 TL’den 58,5 TL’ye geldi
Burgu makarna 500 gr %24 artışla fiyatı 7,25’ten 9 TL’ye geldi